Kit dak Luo gi Chike moko ma Joluo nyaka riti

Daher mar kawo thuolo mondo anwang lek kuom weche machandagi.

(a) En ango mawuoyi nyaka tim komako nyako (orwako miaha e pacho)

(b) ka wabedo gi wach mar tuo ayakini e pachwa.bende pod nitiere tiende rito chik mar tero.koso ka ochuno ni nyaka ngato oter chi watne ma otho,ere kaka ngato nyalo gengore mondo kik tuo mar ayaki yude kotero chi watne.

(c) Ka chi owadu ma otho gi ayaki ondongi ni mondo itere.To ingeyo ni chwore otho gi ayaki.uparo nade, ber mondo itamri.

(d) Angeyo ni kaluwore gi chik mar joka nyanam. nyathi ma dichwo ema kawo mwandu mar wuondi.dhako ma chwre otho bende nikod thuolo mar kawo mwandu chwore ka chwore otho.iparo nade donge ber mondo wambek chik mondo nyithindo manyiri bende onwang thuolo mar kawo mwandu mar wuongi ka otho.

An kod penjo mangeny.kata kamano akwayo mondo umiya thuolo mar weyogi kanyo kuom sani.en geno mara ni wabiro medo bedo ka watudore.

Ean Daniel Sewe,
From Dar es salaam

---

Dwoko Penj Mig. Daniel Sewe

(a) En ang'o ma wuoyi nyaka tim komako nyako (orwako miaha e pacho)?

Dwoko: Erokamano Mig. Sewe kuom penjni kuom mako miaha gi rwako nyako e pacho.

Mak mana ni yande asendike e mbui mar jaluo dot kom ka, kata kamano abiro medo jiwo tiende kendo lero ne jogo mane ok osome kaka in. Mokwongo wuoyi nyaka yud jagam mong'eyo gund nyako modwaro kendo. Mar ariyo wuoyi loso thuolo mar limo nyako, kendo mano timore ka jagam osetieko weche duto madwaro e keny. Wechegi luwore kama: Limo nyako, mako nyako, keto nyako e pien, rwako nyako e pacho gi riso nyako. Ka mago duto osetimore to weche keny ochopo kare.

LIMO NYAKO
Jogam koro osetieko weche kuom kend, ochopo seche ma koro wuoyi dhi limo nyako. Wuoyino wuok gi jagam kodhi limo nyako, okawo wuoyi machielo bende ma bedo kaka jaduok weche. Ka gichopo e dala gi nyako to wuon keny kod jago machielono dhi e simba, jagam to dhi odgi nyako mondo owinj pach jonyuol. E thuolono jagam temo loso gi min nyako kod wuon nyako mondo owinj pachgi kaka chalo ka dipo ni pok giloko paro kaka nyocha gisewinjore motelo. Ka weche ber to jagam dok e simba kendo otero wach ne yawuoyi.

MAKO NYAKO
Jodalagi wuoyi koro oro jomeko mondo odhi thurgi nyako, giterone dayo mich moro matin (nalo) kuom duokone godo erokamano nimar en ema nyocha nyako nindo ode. Ka wuon nyako kata min onge to ok ginyal kawe ngang'. Nimar en kwero ka nyithindo riwore motelo ne jonyuol. Gidok nono kendo gichano mar biro kendo. Ka gisewinjo ni jonyuol nyako oseduogo, ginyalo dok mako nyako, mokwongo gimiyo dayo nalo kendo ka yawuot gwengno odagi ni ok gidhi gi nyako to nyaka gimigi nalo bende, korka inyalo wenegi nyako gidhigo.

KETO NYAKO E PIEN
Nyirigo pielo wuoyi e pien, nyako bende kamano. Nyiri kod yawuoyi kane osebedo kaka joneno mar ringre nyako, koro giriwore e ringruok achiel. Kuom hawi marach ka wuoyi otho maok nyal loyo tich ringruok to wuon ywaye oko kendo yweye gi nyapong' kolamone mondo obed dichwo. Ka mano pok otimore to nyiri kod yawuoyi ka ok wuogi.

RWAKO NYAKO DALAGI
Ochopo thuolo ma koro itero nyako thurgi, wuodhni chwo ok dhiye. Mon gi nyiri ema terogi nyaka gichopi dalagi nyako. Ka gichopo dala to iromonegi e dhorangach iromonegi gi mondgi gi nyiri mane oterogi wuoth ka giwer kendo gipamo lwetgi. Ka nyako osekalo dhorangach to ochung' e dir rangach koracham mondo ong'olne gweno; wuod wuon moro ema ng'olone gwenono. Wuoyi ma dhi ng'olo gwenono ok wuog e dhorangach, ituchone rot moro ema odonjogo e dala.

RISO NYAKO
Ochopo thuolo ma koro wuoyi osetieko wuodh kisera, kendo oseduogo thurgi. Otemo keto wach e nyim jonyuolne; min gi wuon kuom wach mar riso, nimar joodgi nyako noseyie mondo oris nyargi.

Ka jonyuol oyie to koro gimanyo rwath maduong' ma nyako nyalo yie. Onego obed rwath ma buoch. Mago to gi mamoko e gik ma nyaka timre eka keny otimore e yo ma kare.

(b) Ka wabedo gi wach mar tuo ayakini e pachwa. Bende pod nitiere tiende rito chik mar tero. Koso ka ochuno ni nyaka ng'ato oter chi watne ma otho, ere kaka ng'ato nyalo geng'ore mondo kik tuo mar ayaki yude kotero chi watne.

Dwoko: Bende ochuno ni dhako nyaka ter? Eh..! kata Ooyo...! ndalo machon nochuno ni dhako nyaka ter mondo korka oyawne jodala duto kaka yawuoyi kod jogo duto ma nyocha kwech liel otweyo. E ngima masani to koro weche obiro matek nikech tuoche omedore ma koro omiyo wachni tek ahinya. Mak mana nika ochuno ahinya ni nyaka ter dhako to en herone owuon mondo otim kaka odwaro, kaluwore gi chike Luo Machon.

Ka dichwo pok oriwore gi dhako ma chuore otho to nyaka gi dhi e pim (pimo remo) kendo gichak gi rit bang' dweche adek gi dhi e pim mar ariyo mondo gi bed gi adieri kuom kit ngimagi giwegi. Ethuolono ok onego giriwre maong'e mapira (condom). Ka mano oserumo to ginyalo loso kit dakgi giwegi. Kuom hawi ma rach ka ng'ato oyudore ni nigi tuo moro marach; kaka, ayaki to nyaka wachno kethi gi jodong'o.

Ka giduto oyudore ni gin gi tuo to ginyalo dak kanyakla mak manani nyaka gidhi gine laktar mondo omigi yor dak kod tuo mar ayaki, kendo gi med tiyogi mapira. Nono to masira odonjo e dalano. Kata obedo ni achiel kuomgi oyudni nigi tuo to machielo to ngima ok rach mondo gilos dak mak mana ni nyaka gibedgi ritruok kuom tiyo gi mapira (condom).

(c) Ka chi owadu ma otho gi ayaki ondong'i ni mondo itere. To ing'eyo ni chwore otho gi ayaki, uparo nade, ber mondo itamri?

Dwoko: Ooyo...! Kata Ee...! Mano luwore gi kit dak ma ubiro dakgo, ka pod en miyo ma dwaro nyithindo e thuolo ma udak kanyakla to ok en gima ber. Mak mana sani nitie yore ma inyalo kom godo kodhi ei dhako ma ok okadho kuom nindruok e kindgi, kata kamano en gima ok yot e kit dak mar piny luo. E pinje mag Ulaya to itime.

Dwoko machielo en ni chwo wuondore ni mon ema tuo to gin giwegi to pok gipimore giwegi mondo gibed g'adieri kuom kit ngimagi. Mano miyo mine ma chwogi otho ing'ado negi bura marach, moko to irimbo kata e pach ni gin ema gikelo tho e dala. Kare chwo to ok nyal kelo tuo mar ayaki e pacho? Omiyo kuom mano onego walok pachwa kendo mond liete oyud luor moromore kodgi.

Hap Obong'o Nyakalaga obed kodu kendo Adikinyi minwa omenynwa taya mar yawo paro mondo gik ma wadwaro otimre. Kik chunywa bedgi nyawo nikech masiche mag touché kod kit lony mar jowagunda ma kwero ni chikewa machon ok beyo! Chike Luo nyaka wariti!

Wuon Abila,
Mig. Ajos wuod Atiga Ny'Ochola