NGECHE LUO 

Jaduong' ABILA 
AJOS WUOD ATIGA NY'OCHOLA WuonAbila@jaluo.com

Kawuono Abich Ngeche kelonu twak kuom wach ma joluo osebedo ka wacho to gikia tiende malong'o en wach mane owuok ekind Kombe Kombe kod Ramogi

KOMBE KOMBE WUOG OKO, KOMBE  KOMBE WUOG OKO
RAMOGI TIEKO DHOGI...

Kombe Kombe ok en jaluo gitiende en ja Kisii. Ramogi bende ok en Ramogi maduong chande ma en Ramogi matin. Ne en thuolo mane joluo pod manyo kar dak e gweng machiegni gi Nam Lolwe. Omiyo Ramogi ne oyudo nyako Imbo kendo nogombo mondo okende to kuom hawi marach nochando dhok. Kata kamano ne onyiso wuon nyako ni obiro nyuomo dhiang' achiel Koro Ramogi nodhi e dala Kombe Kombe moyudo ka dhano odich gi math sidang' omiyo nolidho mokawo aputh njiri kod dher Kombe Kombe. Kuom hawi marach nyako moro onene kendo ochako goyo koko. Mano etiend wendno. Bang'e Ramogi ne otero dhiang' e keny kendo nomiye nyako.

To ne Kombe Kombe ojame ni chieng moro nyaka dhi maye dheno. Ramogi ne luor mit Kombe Kombe biro make omiyo nopondo gi nyako ei bungu moro madiny. Dhecha bende kare ne olal nono chal gimane wuon nyako chande ne jalupo, ne oketo dhiang' e yie odhigo kumoro nono. Ramogi ne onindo e bungu gi nyako to kiny osirawende to nowuok, negikawo wuoth mabor mi gitundo Got Abiero but paw Migwena (Pawni ong'ere ahinya kendo ji tuge higa ka higa). Wuon dhiang' ne omanyo Ramogi motamo wang'e, bang'e negiwuok kendo gi wuotho nyaka Naya Kogweno ei Uyoma.

Kane piny ru machielo to Ramogi ochako yoro thidhia gi se kod otuodo (otodo) ma ne opogo Naya kod loka machielo (en epiny masani iluongo ni Karachuonyo), chon  nam Lolwe ne thany thany ema omiyo ne Ramogi oyore. Kendo ne otony gi chiege. Ramogi nodak gi chiege kendo ne ginyuolo nyithindo mang'eny ahinya. Nyikwaye gin joka Chwanya. Magi emane onya monyuolo joma sani odak Kisumo (jokowidi), Kanyamwa (Nyamwa), Karungu (Rungu), Kadem (Adem) kod Kabuoch (Buoch) jogi duto ok kendre.

WACH MOGIK:Wechegi duto gin gik ma ogol e wich omiyo pogruok nyalo betie kain kod paro moro to ornwa mondo wamedi.

Ogello Mak'Okullo

01-24-2000

E duond Abich Ngeche daher mar moso oganda duto ni okwe uru uduto kendo ageno ni Were oritou maber nyaka sani. Nyocha antie e yweyo mar dwe achiel ema omiyo usebedo ka ok uyud weche manyien koa e abila. Koro wase yawe, atimo mos kuom kinde ma usebedo ka ok uyud weche mag abila. Wan duto wan kodu.

Mos mathoth ne Nyikwa Ramogi duto.

Jaduong' Abila
Ogello Mak'Okullo

11-12-1999
Daher mar twak kod ogandawa duto kuom ngeche luo, kata kamano ging'eny sidang maok nyal wachi tieki; Kawuono kaka odiechieng' mokwongo wabiro puonjore ngeche adek:
1. ACHAM AYIENG' NE ONEGO SUNA
Bed kod paro mar loyo wach kapok odhi mabor, kik ichal jakong'o
mawachoni acham athonago. Suna bende ne ochamo achama remo ma obare ndasi ma kaka ochak ng'wech ne otame, kendo koro inyalo mana nege raoyi nono.
2. ACHANG' CHACHA NGETA MOPADORE
Kaka ung'eyo ngeta uduto en gima opadore matin to oting'o kodhi eiye.
Mae puonjowa kuom oganda maok yie weche anyuola, makata iloso gima ber manade to en nyaka otuch gi mare moro.
3. ACHI NGURE GOD KABONDO
Ne ogandawa modak egweng'e ma chalo kaka Kano kod Nyakach unyalo pimo pogruok manie kind gwengego kod Kabondo kaluore gi gode mantie kochakore Nyabondo ei Nyakach. Kadich moro matek omaki ma kaka itimri ong'e to ichalo mana gi ng'ama idhi got manyaka winj mana rem e nguche.

5. Agulu mirito ok yieny 
Kane pod wan rawere matindo to inyalo paro ka i dok dala mondo iyud gago mar odiechieng'  to dakuon ok yieny mapiyo kaka idwaro, to iparo mana ni gimoro rach. 
Ngeroni puonjowa kaka gima ogen ok timre piyo kaka idwaro. Kendo opuonjowa ni mondo wabed kod ngima mobolore, kod yie motegno. 

6. Anyam nyar Othoche, chiemo loyone nindo, onind bedo to ochiem 
Ngeroni puonjowa kuom ng'at ma jawuoro ma gire ok lwar, kendo oherore owuon maok onyal kata mana nindo koparoni ng'ato biro tieko gigene. Moloyo jawuoch chiemo, makata oyieng' manade to pod omedo ameda makata nindo ema tere bedo. 

8. Asot gwend Muga 
Nitie oganda mamoko ma ohero mana suoto umgi e weche jowetegi, kendo ka owinjo wach to okasore ka dho koo mang'ue. Bet asot en tich matek kaka ung'eyo, mae puonjowa mondo kik wabed gi dhok mabith. 

9. Atonga mayot ema iyombo go koth
Kik iketri e rang'iny mamalo maok inyal betie. Ka ichiemo to kik iged othonje ma ohing'o dhogi to nikech kado biro mana pukore oko manjawi kayiem nono. 

10. Kipuonji liech onyono 
Kipuonji en ng'at ma wiye tek makata jodongo tem wuoyo godo to ok winj wach. Omiyo chieng moro achiel ne owuok mi odhi ogedo mana e kor liech. Kaka ung'eyo ni liech ong'iyo gi yore mapile, kipuonji ne olal miru echuny odiwuor kane liech omonje e ligala. Omiyo kik ibed ng'at mak chik ite eweche ma iwachone 

12. Angera e awanya 
Jawanya ok dimb wach pile, ka oromo kodi to nyaka otem geyo tiend gimoro manyalo miyo kik ipar wach moro kuome. To en ng'at mohero lung'o wach. Omiyo kik ipar ni gimoro amora ma ng'ato ogolo edhoge kaka angera en mana mar kayiem nono. 

13.Awendo ok we yiege
Nyathi kawo mana kit wuon, mier mang'eny ie luo uneno ka iwacho mana ni jokang'ane to Ruoth ne ogwedho, in mane ik en hapi to inyalo temo to ok ichopie rang'iny ma malono. Kido wuok e anyuola. Kaka awendo kata iket mana gi gwen e dala to ka oseto mi nyithindo owuok e goro to kata iol mana kuoyo e itgi to nyaka chieng' moro gi dogi e bungu. 

15. Awinjo awinja kaka gweno winjo aora
Kaka ung'eyo ni gwen ok ter modho aora omiyo en wach malich kadiponi gweno oyud ka odhi modho e aora. Ngeroni puonjowa kuom ng'at ma ok ong'eyo wach moro ma wachore kuom ndalo mang'eny kata kuom gimoro ma ok oyang'ore godo maler to ogombo ng'eyo kuom ndalo go duto. Kata ndalo mane kech mar KILO kata GOROGORO ochamo ji kipenjo ng'ato ni to ne uchamo ang'o to odwoki mana ni wan chiemo tinde wa winjo awinja kaka gweno winjo aora mano nyisoni en gima tinde yudo tek sidang'. 

16. Bed mos pod ok ineno kang'eyi
En puonj kuom rawere matindo, neno ng'ech tiende ni bedo gi nyodo ( yudo nyathi mamari )  jodongo wacho ne rawere ni kik inyier puth mit kichieng' inyuol lwang'ni. Kuom oganda malungo pelele kimur to
wachoni bang' math oyugno gimoro amora nyalo wuokie, ber kata rach. Omiyo bed motang' gi gima pok ineno. 

17. Beduru motang' hundhwe ni machiegi
Hundhwe en winyo maporo weche, omiyo ka piny chiegni ru to uwinjo ka ochako wer mano nyisore ni osudo machiegni mar poro wach. Kuom ngima wa mapile hundhwe gin joma fwambo weche. Omiyo gimoro amora ma iwacho nyaka itang' to nikech onyalo luori in iwuon mi ochwe odhogi. 

19.Bie ojiemo ne ng'wen (oyala) 
Ka ng'wen pok ochako wuok e burgi to bie ema telo kendo goyo ajawa malich matamre gi nono, kae bang'e to ng'wen wuok. Mae puonjowa ni ng'at machiegni kodi ema dhogi, mi dumbi e mach. Bang'e to opanjo gi chien mana kaka bie bende ka ng'wen osemoko e atunga to gi chako ng'wel kendo gidok e bur. 

20.Bingo ( dhongo ) iro to ok e tedo
Inyalo kendo dhako maber sidang' nono, ma oganda duto puoyo kaka ikendo nyar ber to kare ikendo mbara riany maok chuo piere piny. Yawuowi masani bende mana kamano, kodhi e keny to odimbore kendo inyalo puoye kaka ng'at malong'o sidang' to kare kido to opando. Omiyo kik ine ler agulu gi oko kapok ineno iye. 

22. Bur ochiek dwaro twinyo (bicho) 
Wach ma osebedo ka ipando ndalo mang'eny koro nyaka gol oko e lela,
bur en gima lit ahinya to ka ochiek to nyaka bare mi biye nyaka nyaiye
wuogi eka inyalo yudo yweyo. Wach bende ka oromo kor ji to nyaka many tiende kuma owuokie, mi yud kaka inyalo lose. 

23. Chik chik nyadiend Opila 
Kaka ung'eyo ni  nyadiel ohero mbesore aseche ma oyieng ekaka jomoko bende ohero milore kata rumo wach maok ong'eyo tiende. Mani puonjowa ni kik walokre Nyarusa diend Otiu, bed ng'ama odimbore ma nono tiend wach. 

25. Chien kiyany 
Ne oganda mag joluo modak e pinje maoko kaka Amerika, Ulaya ( Frans, Onjiro, Urusi...), pinje jorabuore (India, Uturuki, Israel...) gi temo lal oko makata dala kaluo kuma ne onyuole rwenye ka iromo kode to owachoni an ne adar chuth ma wach ma kono to awinjo mana kaka gweno winjo aora, dak iparie ni chien kuno to ema ne idong'e kendo jonyuol bende pod ngima. Kata dholuo bende tinde ok owachi. Ka koro wach moro ditimre mi koro ochop ni nyaka idog mana kaluo koro to ibiro timo nang'o? Nyithindwa kik wiyi wil gi kuma ne oikie biechi. 

26. Chuowo chieth gi riwi (kudho). 
Jomoko ohero keto korgi, kata e gima oyombe gi bor, Omiyo kik ibed ng'at ma ohero ngadore e gima oyombe gi bor. Ng'ato ka ng'ato gi pokne. Kaka ung'eyo ni minyaga en gima ngwe to ere kaka inyalo chouwe gi kudho? 

28. Dhako marach ja mocho tung' 
Mani puonjowa kuom dhako makite rach en ka odhi mocho to ok obed machiegni nikech duonde ong'awo, kata angera kod mon wetene bende okia. Ere gima omiyo omocho tung'? Mondo oyudo thuolo mayot mar ng'wel mapiyo. Kaka ung'eyo ni gweng'e mokiewo gi nembe kaka Wich Lum, Misori, Kasgung'a, Asembo, Sori kod mamoko ji pod moyo rech e dho nam, koro dhako molokore gele kod jowetene en ok omoch diere to nikech dipo ka otuomo tiend nyawadgi to kaka odwoki tame. 

29. Dhano ema ne oiki to owe biero
Nyithindo moko ok odewo jonyuol kata kony moro amora ong'e ma gi chiwo. Koro miyo kata wuoro ywago mana kaka ne oiko ber to rach ema odong'. Biero en ofuku ma nyathi bede kapok onyuole. Berni ema nomi idag aming'a. 

31. De nyuok 
Kuom ng'at ma ngoro pile inyiso mana ni mondo ode nyuok, tiende ni mondo obed kod chir, Ne ng'at ma ong'e kod chuny mar geno; pile imedo jiwe mondo otim kinda kuom gima otimo. Tiende ni ong'e gima biro mayot, nyaka iti matek. 

32. Dher ariemba inyiedho to ing'iyo rangach 
Ng'ato ber gi gire, omiyo dhiang' ma ok mari inyalo om esaa asaya, mi chak bayi, mae puonjowa ni kik ibed ma mor  gi muandu maok mari. Bedgi mari kata tin. 

34. Dhako en chok odiere 
Dhako e chuny dala, misumba ji ok thor dhi e dalane, to nikech ot ma dhako ong'e chal kod gunda mane ji ose darie. Kaka chok odiere bende eman kod dhadho, ekaka dhako bende chal ratuon mar dala. 

35. Dhuku dhuku dhoth rombo
Ng'at ma ohero nuoyo weche chal mana kod dhoth nyarombo. Kendo kata ne owacho wach mamit ma nade to koro oboth both, kaka ung'eyo ni nyarombo dhoth kuom thuolo mabor ahinya. Wach ber mabedo gi gikone. 

37. Ero isoko Nyajwaya gi asere 
Nyajwaya en le ma ka okawo aputh njiri to kata mana asere ema ibaye godo to ok yude, moloyo ka ong'eyo ni ilawe. Kik ipiemri kod gima oyombi gi bor. 

38. Ero jachien soko gambi
En puonj kuom joma wigi tek, kaka Kipuonji mane okwer ni mondo kik dhi gedi e kor Liech to otamore winjo wach, kikimonj sibuor kama oninde kiparo ni in kod tong' ibiro nege. 

40. Ero tinde ileny, mit kachieng' moro ituo 
Ong'e gima siko gimoro amoro ni gi gikone, ka iyieng kawuono to parie makiny bende, to nikech samoro kiny ni deny. Kain kod mwandu to mondo itang' ahinya to nikech mag pinyni rumo. Ong'e gima ong'irore ma ok no rum epinyni. 

41. Ero itwito awanya 
Jomoko ngero ji kuom gimoro ma odwaro ni mondo omiye, Ei angera gombo nyaka bedie. Moloyo eyor kisera yawuowi ok chom nyiri tir, gi temo loso eyoe angera. Twito chalo kaka doyo tiend wach

43. Ero ibet e wach gi law Ogara 
Nitie jomoko maka mbaka owuok to en ema odwaroni mondo owinje, ogoye tulo makata joma odong ok winj dwondgi, olokore ming'eyo chi Muksero kata Nyakara kotiu mane okarore e wach mi ne okelone tho kayiem. Mani puonjowa ni mondo ibed ng'at moboch kendo miyo jowetene mamoko thuolo e mbaka. 

44. Gala gala ruadh Muma
Kaka ung'eyo ni japith chako ruedhi nying' kaluore gi kitgi. Ka kiti ronje to iyudo mana nying' marach e gweng. Kaka nyathi ma lwete bith iluong'o ni Achich to nikech kama okale to nyaka wach wuogie. 

46. Geno lep Nyakeno 
Endalo machon lep ne en mar jodong'o, to Nyakeno ne onego le mi ochamo lep duto kende. Jodong'o ne orito piny modagi ru mi ne odoko ngero.(chal kod ngero ma malono) 

47. Goda apayo to aidho
Jachan ong'iyo gi chandruok, omiyo jodong'o machon no wachoni nyuogo makayi ema igwonyo. Chandruok na an ema ang'eyo kaka anyalo loyo, kaka got bende ng'at maidhe ema ong'eyo pekne.

49. Goyo obindi 
Ka ng'ato ojali kod ojala (beti) ma mingli, to ong'e remo mowuok; mano iwachoni ogoyi obindi. Ngeroni puonjowa kuom oganda maka ji ni e bura to wechegi ok gi gol oko tiendeni gi goyo jobura obindi mi bura rum ka ji ok ochopo e winjruok. 

50. Goyo agoro 
Ka owadu oyudo chandruok, kar gone mos to in igiyone mana siboyi, ni ero oromogo en ema nyocha odwaro kende. Nyocha olokore aketo kore dak onyalo. Tiende ni imor kod masira ma nyawadu oyudo to dak parie ni kawuono mare to kiny to mari. 

52. Gweno uch gi ombich nyawadgi 
Ung'eyo ni ka oneg gweno to nyawadgi odich kod ombich kendo orikni godo ahinya. To ok ong'eyo ni en bende odiechieng'e chiegni. Mani puonjowa ni ka idak eod kiyo to kik idir kite kochomo kor ot, mano dimi inind koyo kaise toyo kich odi iwuon. Chal kod jakuo ma goyo jakuo wadgi, koparo ni mare ok nong'ere. Ichalo ng'ama kunyo bure kende. 

53. Ich lach ne onego Okal Tako
Gimoro ka gimoro nigi gikone, Okal ne ochamo mothoye to nikech ne wuoro mang'oga omake mi ne ochiemo ma iye obarore. Gombo mang'eny ok ber bedgi mari kata tin. 

55. Ikak ka jadiewo 
Diep en tuo marach kabisa, kata mudho olil to jadiewo nyaka muomre oko mi odhi ool minyaga oko. Kata ondiegi ruto to ok odewo ng'ang. En puonj ni donjruok e gimoro ahinya nyalo kelo chandruok. 

56. Ilal ka wuon Akwenda mane ogo dero ne bend ahula 
Kaka ung'eyo ni bang' kayo cham to oganda mang'eny ohero dhi funo (hulo) bando kata bel. Wuon Akwenda ne oneno ni okwong' olos kama obiro ketoe chamb ahula kapok obedo gi adiera nito bende obiro yudo gimoro koso. En puonj ni kik iket geno e gima pok ineno gi wang'i kata mapok imako e lweti. Kik igen gima luchi ok ok ochotie, onyalo bayi ka wuon Akwenda. 

58. Irikni ka ajuoga ma oneno mand rombo
Oganda mang'eny jorikni ka owinjo ni nitiere mich ma ibiro chiw ne ng'at ma obedo jatich maber, to pile ok giti kod adiera en mana nikech mich mane osingi. Ajuoga ohero medo weche ka oneno ni dala ma odhiye thiethno nigi mwandu mathoth. 

59. Itimori ondiagla
En ngero ma igoyo ne ng'at ma timbene ong'ielo ng'ielo. Kendo ohero timbe mag anjawo. 

61. Ikarori ka ogwal 
En ayany ne joma ohero kiyaka, ma gimoro ka gimoro ka oneno to ochunje, mana kaka ogwal bende ok inyal pogo, nito koro obet koso ochung'. 

62. Ipedho (teng'o) Aming' ni ogawo 
Tiende ni ichwako richo main ema mach biro wang'i. Pile aming' ok cham kendo gi tindo tindo to ka in kar teng'o oyala kata ogawo to aming' ema iteng'o, chalo ng'ama kar doyo bel to doyo mana oluga. 

64. In e ludh widhi?. 
En angera ne joma paroni gin ema giber/ohergi maloyo joma moko. Widhi en kaka ludh mise mar ot. Mise en ang'o? Ludhe mi kwong'o chung'i ka ichako ger ot, kaka ung'eyo ni nyaka gibed yiende motegno ahinya eka ot bende nyalo bedo motegno. 

65. Iming' ka mane ok oninde swindhe 
Oganda mangeny osebedo ka penjore nito ng'at mandiko ngechegi en ng'at ma nade, kata ere gima omiyo okethonwa seche kod weche jodong'o moti. Mago e oganda ma waluong'o ni joma ming' ka mane ok oninde swindhe, nikech okia chike kod ngeche luo machon. Swindhe en ang'o? En od dayo moti kama ne rawere puonjore chike luo machon. Mano emane chalo kaka sikul mar nyithindo matindo mapok oromo dhiye sikund rieko. 

67. Iori ka dho ko mokuok ( mang'we ). 
Mani en kuom joma ohero owuora to kata gima ong'eyo to ong'e. En puonj ni kik ilokri Dhere nyakoke, mane dhoge oweyo mabith mana mar puoyo timbene to mar nyawadgi to kata ber to ok chalne gimoro. Rit dhogi dipo ka oteri emach, mi owang' dendi duto. 

68. In bende ka wang'i okolo kudho
Ithuon ka agwata to luor bende iong'e godo, en kuom joma ok dew jowetegi, kendo achaya ema ohindo turi, en puonj mondo iluor joweteni kendo kik ibed kod chuny mar akwede. E piny ma wantie ni ok sikie,  kawuono inind diere kiny inind tung'. 

70. Inirom gi mak olwer 
Kuom gimoro amora ma itimo marach onego ilok pachi, dipo ka ichumbori emach kayiem. Bed ng'at ma winjo puonj kuom ogandane. Romo gi mak olwer en ang'o? Tiendi ni yudo masira ma ong'e kaka ikonyri. 

71. Ing'adori ka oyiech dak 
Mani en ranyisi kuom oganda ma ng'adore e okang' moyombe gi bor. Mana kaka oyiech dak bende temo mondo owuog oko mar dak (agulu) to ok onyal nikech dak oyombe gi bor. Kendo kor dak bende poth ma koke ok nyal mako. Mana kaka aket kore ma hindore e gima ok onyal chopie. To bende inyalo yudo gima idwaro to kaka irite tami. Oyiech dakbende nyalo wuok oko mar dak to kato wuon ot nege, moloyo ne osik ei dak, dikoro odak aming'a. 

73. Iwuor kokusi 
En anyany kuom jawuoro, ma gire ok lwar piny. 

74. Ich ok luoki 
Pile wayiero gik ma wachamo, to ich to ok yier chiemo, tekni ise muonye, to obiro mana kane. Mano nyalo bedo ngero kuom ng'at ma ohero welo, kendo ok oyiero nito in ng'at ma nade? En ni cham gima ihero nikech ich ok lil. 

76. Igedori ka jatoko 
Chon ne minewa tedo e kendo ma okuny edier ot, kendo ne gitoko ka gibedo e kom nyaluo, kata e orindi moro matin. Omiyo ne giketo agulu e kind tiendegi. Ne en tich matek ma ng'ato nyaka gedre korka yudo thuolo mar toko eyo mayot, to chik jaluo dhako ok onego bedi kogedore. En ngero ni ka iong'e kod yo machielo mar timo gimoro to nyaka iti mana gi yo mantieno, mana kaka jatoko bende ok nyal toko chung'o nyaka to obed mana e orindo (ten). 

77. Ifwayo wach ka jang'ol ring'o
Jang'ol ring'o pile odich ma kata gima iwachone ok owinji, kendo oduoko weche mopogore gi gima openje. En puonj ni mondo kik itim gik mopogore opogore e saa achiel wiyi nyalo wil mi gimoro kethre. 

79. Irungori ka chwech poya 
Agulu ma ochwe maber ema ji ohero kendo ka otere e chiro to ji laro alara, to jachwech poya pile ok ong'eyo loso agulu maber; samoro iyudo ka ochweyo agulu mothung' gimalo mano chalo kaka ng'at ma ochwere magala gala. En kaka ayany. 

80. Itar ka min ajow biye 
Ja jow biye pile chiewo gokinyi fuyu fuyu piny ka mwanda pok olayo, mondo oyud ka biye omoko. Nikech ka orito mi chieng owuok to biye biro dok ebur. Mani nyiso ni ethuolo ma iromo kode yudo kapok oluokore kata wang'e pok olawo. En ayany ne ng'at maok ohero luokore. 

82. Jaber jaula 
Pile ji ohero nyuomo mon ma ber kuom neno, kendo ka ng'ato onyombo to iwinjo ka jowetene penjore nito ineno chiegeno chal nade! Bende ober....? Mak mana wigi wil ni ber ok bed nono, en gi nyaiye, omiyo kik ipuo gimoro gi okone kapok ineno iye. Kaka joluo gin jopur, inyalo yudo ni ka inyuomo dhako ma jaber, to onyap ma kata rapur ok onyal ting'o kodhigo e puodho nikech lowo biro lile, mano to koro ere berne? Kata inyalo nyuomo jaber ma iro juog wang'.  Omiyo ngeroni puonjowa ni ber en kido. 

83. Jabudho e duonde ariyo jabed jamiriambo 
Mani chal gi jadoho, makia rito dala ma tero weche koni gi kocha, omiyo mon bedo kod achaya ekindgi giwegi. Opuonjowa ni ok inyal tiyo ne ruodhi ariyo eyo machalre, ibiro hero moro to ichayo machielo, mana kaka mon bende ok inyal hero duto. 

85. Jachan nyombo gi wang'e 
Pile ka keny ochopo to yawuowi ikore ma joma ong'e kod lep kisera to nyaka kwa jowetegi man godo.Wuon keny bende temo ikore chon mondo olos nying'e. Kendo nyiroye mag keny bende nyaka ik chon. To kadiponi jachan ema dwaro nyombo, to ong'e kaka onyalo yudo gigo duto kata osiepe bende oong'e godo madi tere wuoth. Miyo en milumb keny otieko mana gi wang'e to nikech nyako ma onyalo yudo bende ong'e.  Mae chalo gi keny mane otera Alego Karuoth, maka ne wadonjo e dala to jodongo' sigore asiga nito orwa no to erego? (kendo ne gi penjo gi dho Alego:" ila wuowu no en ng'a owuoko, koso omondu, koso en mbu abdala?") tiendeni bende en ng'at man gimwandu; en ja boma, koso japur, koso en ja dala? Hawi maber ne wadiyore gi gimoro matin omiyo keny ne odhi maber kaka ne wachano. Ngeroni nyisowani jachan pile bedo kod gombo to kaka otim ema otame, chunye to gombo to kaka otimre ong'e omiyo otieko gombo gi wang'e. 

86. Jachien otho e ite
En ngero ne ng'at maok chik ite e puonj ma imiye, omiyo oyudo chandruok marabet ka polo, mana kaka kipuonji ne oyudo, kane otamore winjo wach jodong'o. Liech ne oruche mi olal miru. Bed ng'at maluwo chike mane kwerewa owenwa mondo obed kaka ogayi. 

88. Jachien obayo mire gi kwesi 
Ka ng'ato okelo ne nyawadgi moro hawi marach kata otimone gimoro maok ochomo kare to igoyo ngero machal gi ma. Mire gin winy moko madak e dho aore kuonde ma otimo siany, omiyo ka ochopo seche mag odhiambo to gi chokore, to kadiponi ne ng'ato nitie machiegni to obayo kede moro ei siany kamane mire obuoroe to gi wanyore pep. Mano nyiso ni ber olal to rach (masira) odonje. Kuom jodong'o kwesi ne en gima oluor ahinya, to koro kwesini ema ja ajiendeke moro obayo godo winyo! Mire otony kwesi to olal. 

89. Jagam dhoge ariyo 
Jagam pile temo puoyo koni gi koni, olokore nyakonkon pand Kisii. To nikech ka diponi  oseyo konchiel to keny obare omiyo nyaka olos nying' weg keny duto machalre. Pand Kisii ipiago koni gi koni omiyo ka imake marach to ong'adi. Kik iwach wach moro marach kuom ng'ato samoro in ema onyalo ndhogi. 

91. Jatelo ogongo ogwari
Mani en ngero migoyo ne jotelo mag gwenge kata mag pije, Ka gimoro timore marach to jatelo ema iseyo kuom timbene maok ochomo yo kod jolupne. Ogongo en kudho moro madongo ekor pap to ka ji odhi kwath to ng'at motelo ema nyaka ochuow. To ka ose chuowe kamano to jomane luwe kande bende koro obayo yo makata kaka gitim ong'e. Kata jatelo makawo masoya ok  nyal tiyo oganda e yo makare, omiyo jolupne bende chal mana kode 

92. Jasem piere onondo 
Tiendeni jasem en kata kom odong thuolo moro matin to oriyore nyaka wang obedi. Jasem temo gwang'ore e weche mag oganda mamoko, kendo en ng'at ma dhoge mit ne wach. Kendo ober e loko weche kabisa. 

94. Jowi mager ema ichuogo piene
Ng'at man kod paro maber ema pile iyie gi wachne ka ochok buch galamoro. To epiny masani to japesa ema ji yie gi pache to nikech ka ok uyie gi wachne to obiro ng'wel gi mwandune duto mi owewu gi pier yath. 

95. Kuomi nomok e rot
En puonj ne joma ohero temo gik ma jowadgi oluoro timo. Tiendeni ikawo ngimani itugo go to mit ka piny no dong kodi. Kuom en gima oti eng'e rwath to e ngeroni to ochalo kaka timbe dhano, timni emano tweyi kendo emano wari e richoni duto misetimo. Kaka rwath mopong ka dhi kalo e rot matin to nyaka otang' nikech kuome nyalo moko. In bende ma idhi temo gima otamo joweteni timo mit ki rom gi mak olwer. 

97. Kik ilaw winy ariyo
Ondiegi ne yore ariyo otamo luwo mi ng'ute ne obam nyaka chil kawuono. Akerekeke mag yore wito oganda mangeny moloyo ka idhi wendo kamoro. Ngeroni puonjowa ni mondo wabed gi paro achiel kuom gik ma wadwaro timo. 

98. Kogno achiel ok neg nyuogo 
Tiende ni ong'e ng'ama nyalo loyo yore ne duto kende. Riwruok e teko. 

99. Kobayi e kidongo 
Ka gimoro obayi maok ineno to itemo mondo inon tiende matut, kata ka idwaro gimoro to nyaka luchi chodie. E sikund rieko ka diponi ilewo juma achiel, chieng ma idok to nyaka item matek isom gigo duto ma joweteni osomo ka iong'e nono to ok inyal yudo dongruok e yor rieko. 

101. Kik iwuo kuma gweno ok kognie 
Gweno pile kok kar kogwen kata osirawende, weg ot ema ong'eyo gima timore e odno gotieno, wende modonjo ok nyal thego dhap joka ng'ato. Kama ili ema igwonyo kik ine ni ng'ato puro gi punda mit idhi imako magwar mondo ipur godo nikech en nyamin punda. 

102. Koth mochwe ochok 
Mag piny ineno kalo, Kowuono orumo kiny waluong'e ni nyoro. Koth mochok ok wach wachne, mabiro ema ji wachoni wang nobed malich. Gima pok ine ema igombo to mokalo odhi chuth. Mani puonjowa kaka wich ja wil piyo.

104. Koth biro ma ong'er ema dere 
Ong'er kaka le modak e bungu oong'e kod ot ma odakie omiyo ka koth biro to luoro make nito wang nobuog kure. Pile ka chandruok omakowa to wabedo machiegni ahinya gi tho kende ng'ato neno mana ni ber otho ohayie chandruok mar pinyni. To mar polo bende ing'eyo? Samoro olichie maloyo mar pinyni. Ng'eroni puonjowa ni mondo wabed gi chuny motegno kendo mar loyo tembe mabironwa e ngimawa ma pile. Wiyi wil ni  thagruokkod masira bende nyalo kelo hawi. 

105. Kar chuny jatuo 
Ndalo mane an rawera matin kane ochopo ni mamana otedo alot to chiengno adolora mana e pien kendo awachoni iya muora, kaka chon yedhe ne ok nyiewo yot kendo osiptende bende ne nitie mabor kod mier ma ji odakie, mamana ne biro mos kendo hoya gi duol mapiny ni " idwaro chamo ang'o?" Gimoro amora ne inyalo miya to nikech atuo. Pile iparoni ka omi jatuo gima okwayo to dipo ka ochango, nikech ng'eny jotuo ok ohero chiemo. 

01-24-2000

106. Kama iluokorie ok ituoye
Gimoro amora ma ng'ato timo nyaka bedgi gikone kata obedoni ober kata orach. Gimoro ka gimoro nyaka bed gi lokruok eka onyalo bedo kod dongruok. Kaka ung'eyoni nyang oher yueyo e ding' ahora kata e dho wath kama ji luokore. Kadiponi ise luokori to kik ibudhie dho wath nyang nyalo lal kodi nono. Ngeroni puonjowa ni mondo wabed kod paro mar bedo motang' kuom gik ma watimo kendo mar loko chenro to nikech inyalo yudo resruok, moloyo ka isiko kod chenro mapile.

107. Kama ili ema igwonyo
Nitie gik mang'eny e ngima dhano maok wanyal loyo duto. Omiyo gima chiegni kodi kendo chando chunyi ema nyaka item loyo.

108. Kik iluw jaluoro nyaka ei ode
Tem mondo ibedgi giko kuom chenro mar gik ma itimo, kata obedoni moko nyalo bedo mayot timo, nyaka itang' nikech yotne nyalo kelo pek bang'e. Mana kaka luwo jaluoro nyaka ei ode nyalo miyo irom gi mak olwer. Nikech ok ing'eyo kaka oritore ei ode. Mana kaka ung'eyoni got ler kani mabor.

109. Kik isiem chiero man e wang' owadu to iweyo man e wang'i
Ong'e ng'at man kare kuom gik moko duto ma otimo, omiyo kuong' inonri e chunyi kapok ing'ado ne owadu bura.

110. Kik ipakri gi mwandu owadu
Gima luchi ochotie ema inyalo rito, mwandu owadu kata bed mangeny ma nade to ok inyal rito to nikech ochal gima iyudo nono. Kendo ochal dher ariemba.

111. Kik itera ka nyandi guogi
En ngero ne joma ohero weche mag miriambo kod yore ma chumbo jowetegi e mach. Ka nyandi guogi chal kaka piny moro mabor ma chopie ok yot, koro miriambo nyalo teri mabor.

112. Kudni achiel ema towo ring'o
Kata obedoni in ng'ama ber ma nade; wach achiel nyalo ketho berni mi oganda wigi wil gi ber duto ma isetimo. Omiyo sunga kik donj e chunyi mi wiyi wil ni rach achiel nyalo miyo ber duto lal nono mi oganda kuod wiyi kayiem.

113. Kik iyany nyang' ka pod in ei pi
Kaka nyocha ase nyisou ni kama iluokori ok ituoye, ethuolo mapod iluokori kik item ka iyanyo nyang dipo ka ongaki nono. Tiend ngeroni en ni ka itimo gimoro to kik ibed mamor kapok itieke, owuora nyalo miyo rach wuogie tim maberno.

114. Kinda kiteng'a ne omiyo opuk ogwaro nyar min kiroro
Kata obedoni kinda ber kamano to ng'ato nyaka bed kod giko kuom chenro mare, nimar inyalo rito mi iromgi mak olwer.

01-29-2000

116. Loch noloyo Ngadi
Ong'e ng'at man kod gik moko duto, mana kaka Ngadi mane ruoth bende ne gimoro matin otamo mi odhi okwayo mana jadhier moro mane ji ochayo. Ngeroni ipimo mana gi ngech ruoth mane odagi ni ong'e ng'ama nyalo loye e wang' pinyni, to chieng' moro achiel ne ng'ato oterone wach ni nitie ng'at ma oloye gi teko; to ne odagi mi okwedore didek. Kane ochopo kinde mane idwaro pimie tekone to ne gi kelone nyathi moro matin, to nyathini ne yak maok ling'. Omiyo ne otemo oyo nyathini to ne ok odewo, omiyo ne okwaro wang'e to ne ochalo ka nono. Bang'e ne osudo machiegni kendo ogolo kondo mane osidho e wiye mi ogoyo chong'e piny but nyathi mane ywakno, mi ne oling', bang'e ne jodong'o openje nito ruoth dong'e ne iwacho ni ong'e ng'ato an'ata manie pinyi ka ma inyalo golone kondo? Dong'e kawuono iyudo ng'at ma oloyi, ma igone chong'i piny kendo igolo ne kondo...!

117. Masira kindaki
Ong'e ng'at ma ong'eyo gima kiny notimre, chenro mar ng'ima dhano ok nyal loki ngang', kik inyier ng'ato ka oyudo chandruok, to nikech mari nyalo bedo maduong' maloyo mano. Mana kaka Abayo nyar Nyandwat ne okelo ne Okune wich kuot, mi oduoge mana kaen kitundu.

118. Motuo ne owuondo manumu
Ka iketo yien motuo kod manumu e pi to nyaka ine pogruok, manumu biro nimo to motuo to nyaka dong' kalewore malo. Mano ekaka dhano bende opogore kuom ng'ima mar pinyni, omiyo ka idwaro mako osiep kod ng'ato to nyaka ing'e ni en e migawo mane kuom dakne, nitie osiepe mag miriambo kod mobidhore, to fwenyo mabeyo ok yot chal mana kaka yien bende ok inyal wachoni mane mabiro nimo kata mane ma biro lewore kapok inyumogi e pi. Ngeroni puonjowa mondo wabed motang kuom osiepe mag miriambo.

119. Mitembe (Kitembe) ne otamo ruoth. (Loch noloyo Ngadi)
Kitembe en yath moro machal kod rabolo to kothe itweyo enung'o kata e ng'ut nyithindo mondo oriemb yembe maricho madipo ka chando nyathi kod midekre, kane oyudo nyathi ruoth obedo matuo to nyaka ne omany koth kitembe, kuom hawi marach me ok onyal yude omiyo ne ochune mi odhi kuom jadhier moro mondo okonye kod koth kitembe.Ong'e ng'ama nyalo loyo dichne duto kende. Kata ibed mana ruodh piny ng'ima.

120. Majiwa wach kech
E piny luo kech osebedo ka chamo ji kuom ndalo mokalo, to ethuolo ma wach moro owuoko ni kech odonjo e gweng moro to landore mana ka opil mach ma wang'o thuon bung'u maduong, mana kaka sani kech kidho jo Turkana. Kata e redio weche mag maundu kod timbe mag miganga ema opong'o it ji pile kendo gi landore piyo ahinya.
 

121. Maber ber ema imadhe kwesi
Pile dhano ohero madho kwesi kata ndawa sama gibudho kata gi goyo mbaka to moloyo bang' tich kata saa math. Mano ne nyisoni ong'e gimoro matek ma onego tim sano, to ka wach moro owuok matek to jomane nigi oseke mag kong'o e lwetgi to nyaka ine ka gi yieng'o kendo gi ikore mar ng'ado rieko. Ethuolo ma wach oridore ma kaka inyalo kony ong'e to kata math rumo. Mano ema omiyo ne joluo owachoni sama masira omwomore to kata mana lweti mi ting'o godo kwesi ema ong'e. Tiendeni masira ka ochopo to kata tekri orumo.

122. Mos mokowni ok romi
Koth ma ogoyi ema ing'eyo chalne, omiyo ng'at ma ode chuer ema nyalo pimo ngech koth. Pile ka ogandawa modak e pinje maboyo kaka Amerika kod ulaya ka odhi dala to ji miyogi mos mathoth mondo gi kowne oganda ma odong' chien. To kata kamano ka onyisini osiepni moro mane usomo godo higni piero adek mokalo omosi to ok chalni ka adiera, kendo imedo gi kiawa, makmana ka iromo kode wang' gi wang' to iyudo ka in kod mor mogundho. Tiend ngeroni en ni gima ineno go wang'i ema inyalo pimo chalne.

123. Maliet ema kwe
Tiendeni ong'e gima siko e wang pinyni, gimoro ka gimoro nigi gikone omiyo kata obedo ni oliet machalo nade to nyaka okwe. Lokruok nyaka bedie kuom gik moko duto e wang pinyka; kata obed mana loch kata telo to ber gi giko.

02-04-2000

Kaka ung'eyo ni dag ndawa iolo mana e chiedho mar dhiang' to ok mar dhano ngang'. Omiyo ka wang'i okolo kudho ma itimo timbe ma njore njore to bed ka ing'eyo ni piny oyie wang'e. Mit ki chieng moro gigo duto mitimo no timni bende.

Ngeroni puonjo ruodhi ni mondo gi bed ka gi tang' kuom timbe ma gitimo, kendo gi nonre echunygi nikech loch ok sikie chieng noyalgi ka yamo oloko.

125. Mwanda ok tony e horo ariyo
Chal kod ngero moro mane wase winjo ni apuoyo ok tony e horo ariyo. Tiendeni jakuo ndalone chwok. Chieng moro achiel nyaka omok e otegu.

126. Manga oromo gi magare e kor nam
Manga en got moro ei kisii machiegni gi Kitutu Chache omiyo joma wuok machiegni gi Oyugis to olony kode. Joluo ne wachoni nitiere hoho moro e buo lowo ma owuok ei nam Lolwe to otich ewi god Manga omiyo ka piny yieng'ni to jodong'o ne wachoni nam yueyo. Kendo nitie bugo moro matut ewi god Manga maka ibole gimoro to gino ikwanye mana e nam Lolwe. Ngeroni itiyogo ka gimoro otimore mane ji ok parni nyalo timore, mana kaka osiki ma obol e god Manga to owuok e nam Lolwe.

127. Nyako opong' kiliel wuon
Nitie gik moko ma kata nyathini oheri ma nade to ok nyal timoni. Kata obedo ni tiki ojambo ka bad konga to nyari ok nyal keto mirich e wiyi mit lieli. Tiende ni nyathini ok onego ne dugi ka osebedo maduong'.

To wach mowuoro ni epiny masani to wuoro gi miyo kanyakla kod nyithindgi dhi goyo abal kanyakla e kud luokruok ( swimming pool ), koro kadipo ni anung'o di lwarni piny to mano iwacho nang'o? Nyathini biro juko nigo koso obiro chung' kar tiende, to kaka ung'eyo ni wang' to ja nuoyo! Ngeroni puonjowa ni  wabed kod luor kuom nyithindo.

128. Nyathi otenga kicham alot
En ngero migoyo ne nyithindo ma odongo e dala ma muandu nitiere mang'eny, ma gimoro amora ma odwaro to oyudo. Mana kaka ung'eyo ni nyathi otenga pile ok cham alot; otenga en winyo ma ohero mako nyithind gwen ka gi kwayo oko epap kama ler.

129. Ng'ama oloyi nyono kwesi meru
Kwesi en gima ne jodong'o ohero madho to kadiponi ng'ato onyone to mano nyiso mana kaka ochayi, moloyo ka koro ng'ato toyo kwesi meru to ineno. Chal kod obila ma kata omako meru to ok iping'i kiting'o dhogi to in bende idonjo e wach, sirikal kalo gi meru to ineno gima inyalo timo ema ong'e.

Chal mana gi gima chieng moro otimore na dala kaluo ka obila moro omako jodalawa duto nyaka minwa bende ong'wano, to ka apenjo to onyisa ni mondo awuo maber tiendeni agol gimoro matin, korka mondo owegi. Ne ochuna ni nyaka aluw bang' jogi kuom seche mang'eny ahinya nyaka ne agolo masoya korka ogonygi. Mano ne otimore nikech aong'e gi duol.

130. Nyiero machien mit moloyo motelo
Pile ji ohero nyiero kata pok gineno giko mar wach mamitno. Kuom hawi marach ka nyiero okelo masira, koro jomane inyiero ema winjo maber omiyo kik inyier nyawadu sama en echandruok, duk jawiro mit koduogni.

Ngeroni apimo kod wach moro mane otimore ekor gweng'wa higni piero ariyo moko mokalo; ne nitie jaduong' moro mane tiyo e boma ma Nairobi, to kane ochopo nikoro oweyo tich, to ne okwaye mondo oter ng'ato e loye. Kuom hawi marach ne oong'e kod nyathi ma wuowi to owadgi ne nitie kod rawere mathoth ahinya, kata kamano ne odagi tero wuod owadgi. Kendo ne otoyo lak kowachoni; "to nyithindo moran'gi ema iwachoni mondo ater obet e loya!" mano gima ok nyal timore. Bang'e ne oketo jamwa moro mane ochule omuom mathoth.

Higni ne okalo bang'e pesa ne orumo, dhako ne oweye kendo  ochako tedore kende to yawuot owadgi mane owachoni oran kande ema koro ne osayo mondo omiye kata raum (baranget). Omiyo mor mane omor godo ne orumo, to owadgi ema koro winjo maber.

131. Nyathi moiro ema yieng'
Riwruok kod sinani ema nyalo miyo iyud gima idwaro. Pile nyithindo ma olokore mbara riany ok bed machiegni gi jodong'o nimar wigi tek. Omiyo gweth imiyo mana nyathi ma jaote.

132. Ng'ama oyieng' rabuonde wang'
Kain kod muandu mang'eny to samoro wiyi nyalo wil ni ong'e joma chandore. Mana kaka ng'ama oyieng' wiye wil ma rabuon wang' nikech oparo ni ji duto ne osechiemo. To kadiponi kech kidhi to nyaka ibed machiegni gi dho kendo,  ng'ama oyieng' to loko ng'eye ne dho kendo nikech kata rabuon owang' to obiro tedo moro, to jakech to nyaka kung' matin ma entie godo esechego.

133. Nyathi moyieng' nyalo wang'o dero
Pile dhano paro mana gima kawuono moloyo ka weche beyo kendo giwinjo maber. Mana kaka nyathi bende ka osechiemo moyieng' to nyalo paro ni oyieng' nyaka chieng' ma koro ok oparni kiny bende nochak ochiem kendo.

Dero en kar kano cham omiyo ka iwang'e to tiendeni kech biro chamo jodalono kuom thuolo mabor. Ngeroni puonjowa mondo wabed motang' kuom gik mawatimo kendo wabed jokungo moloyo ka wabedo gi adiera ni ich bugo kiny bende ibiro mana dwaro chiemo.

134. Nyathi ma swekore (swedore) e ot kia gima timore oko
Loso kendo bedo kama joweteni chokore nyalo miyo iyud weche kod rieko manyien kendo ibed kod mijing'o kuom tichni mapile, moloyo kain kod osiepe ma tiyo matek. To ka ilokori "ja dhako achiel nyiek dhako" to ibiro mana oyo mach but dhako chweya, mana kaka nyithindo ma itamo ni ok tuggi jowetegi ok ong'eyo gima timore oko mar odgi.

Ngreroni puonjowa ni dhano puonjore nyaka tho omiyo penjo to e ng'eyo. Ere kaka inyalo penjo kaok iwuoth gi joweteni?

135. Nyar rachiero ogoyo bul otucho
Joma fwambo weche mag miriambo gin joma ok ong'eyo adiera mantie kuom wachno. Mana kaka nyar rachiero bende goyo bul ma otuchi nikech ok one kata bul chiegni barore. Jamiriambo bende paro mana ni gima owachono ni kare, kendo ok ong'eyo yo ma onyalo pimo godo wachno maler omiyo ooyo e ndere kata gima okia.

136. Nyawang'a ja Karabondi
Ngeroni igoyo ne ng'at ma medo wach kendo dhoge ok ling' gi wach. Dhoge chalo opil mach ma wang'o piny ngima.

137. Ng'ama chiemo gi muofu mayiero kama chwe
Pile jotelo mag piny mayo joma odhier nikech gi ong'e duol mar penjo. Kik ima nyawadu matin maen godo nikech in kod nyalo, mana kaka muofu bende iwene mana choke nimar ok one gima lweti otingo.

138. Nyabondo moher oyieyo kidek ng'ado
E piny masani ka ichiko iti e redio kata ka isomo oboke (gaset) moro amora to iwinjo mana ni joluo duto oungo Amolo Tinga lwedo mondo okaw loch Kenya, to dak uparie ni puothi ma ipuro bende nyalo bayi maok ikayo chambe!

Bende uneno ka oyiech nyakosi moro lidho? Ngeroni puonjowa ni mondo watang' kuom wasigu eseche ma waloso chenro moro amora. To nikech ng'at ma uhero kendo udendono nitie jo mibadhi ma ok oyie kode, kendo gidwaro mana keye mel.

139. Nyambura chunye ariyo
Nyambura en le maber ahinya kuom neno kendo kuom bedo godo ei ot to kendo en kod hera kuom dhano, makmana ni ka chunye okethore to onyalo bari ndasi kod kecho kata gweri gi koke.

Ngeroni igoyo kuom joma kutkut, kendo gin joma wuondore ewang' oganda ni giber, to ka gimoro otimore ekindi kode to diwuore gima ne punda oneno ebur bala. Omiyo tang' uru gi joma kamago nikech inyalo moko e obadho (otegu) mikia kore.

140. Njuki ipoko to imuodo
Paro mar dhano en mana kaka in ema idwaro iwuon, to onyalo bedo gi berne kata rachne. Mana kaka Waindi nigi ngechgi moro ni "ong'e gima rach kata ber pachwa ema miyo obedo kaka en". Tiendeni paro nyalo ketho gima ber kata nyalo lose ma obed gima wang' gombo neno.

141. Ng'ini ng'ini sombo
Yot mondo oganda oyak gima ok luchgi ochotie mana kaka ng'ni ng'ini bende nyalo monji kendo keth gigeni mathoth

142. Nyang' omi amiya
Ka iyudo chandruok moro matin kata maduong to kik iparni ng'ato ema omiyo gino otimore samoro in ema idwaro kendi, mana kaka ng'at ma ka oseluokore edho wath to korka obuk tarore ewi lwanda, koro ka nyang' di maki to ng'ama ibiro ywagne? Kata ka idhi goyo simbi to ka olonyi nikech iong'e gima inyalo singo to kik iywagne nyawadu, in ema idwaro kendi.

Kadiponi ne ok idhi but wath to nyang dine ok omaki, omiyo ngerni puonjowa mondo wabed motang' kik wa ywagne jowetewa seche duto ka gimoro otimorenwa, en dwarowa wawegi.

143. Ng'wen ne ogalo dhako mane dhi por
Ka idwaro timo gimoro to chome mana tir gimoro nono nyalo sieko ma lal pachi mana kaka ng'wen bende ne ogalo dhako mane dhi por. Ng'wen gin kudni moko fuyo gichalgi adero kata agoro ne joma odak egweng'e machalgi Kabondo, Kamangambo, Kanyamwa kod gweng'e man milambo to olony kodgi. Dipoka gweng' ma iaye bende ise nenogi.

144. Nindo notero jater ka pok otero
Chon e piny luo kane wuon dala otho to imanyo ng'at ma nyalo tero dhako ma oweyo mondo otiek kweche mag dala, to kadiponi ng'atno ok otimo tije mar tero eseche ma idware to onyalo miyo dala bam.

Ngeroni puonjowa ni e pinyni ok ing'eyo gima nyalo timoreni, onge adiera ni gigo ma wadwaro timo biro bedo kaka wachano, chenro nyalo bare mana kaka agwata bende nyalo bayo dhogi ka idwaro kuoto nyuka mi opukre oko. Ka koro jater ema nindo otero but tich, ma ok otimo tije, mano doko tim!

145. Nyako ber gi kawang'e to piere to owang'!
Agulu ber gi oko to ok ing'eyo gima oting'o, el iye mondo eka ine berne. Nitie oganda moko ma ber kuom loso to kido mopando to lich ka kama oywech onywole. Kuom yawuotwa ma ohero sero nyako nikech ber mar neno, mani en puonj mondo kik iparni ber mar wang' ema miyo inyalo yudo dhako mondo ilos godo yor keny. Kido ema loso dak, to ok ber mar neno. Jaber jaula.

146. Nyiero migeng'o mit moloyo moyaw.
Gik ma ok oyiene ji timo ema pile dhano temo mondo otim, mana kaka terrwok gi dhako man gi chwore kata dichwo man gi chiege, en gima rach to ema iyudo ka dhano ohero timo. Ja thum moro yande oweroni: "atemo matin to mit ka chi akwala, atemo matin to mit ka chi atera, ayaye kong'o ni mit...".

Ngeroni puonjowa ni ber itim gimoro elela moloyo apanda nikech pile gik ma igeng'o ka owuok to chal dho ko mang'we. Kidwaro nyiero to kik itho dich wuoye awuoya matek mondo orum. Tiendeni ong'e richo matin gi maduong'. Nikech pile jachien idho dhano mana egik mogak, kendo ema neno maber ne wang'.

147. Nyathi ok ma ngeta ne
Ng'ato ka ng'ato nigi michne kata pokne ma ok onego tuone kata maye. Ka ineno nyathini odolo nyang'e tugo godo to kik imaye kendo iwit gino ka iparoni oketho seche. Ngeta en koth yien moro mopadore matin to pile nyithindo ja tugo kode.

Ngeroni puonjowa luor kuom oganda duto matindo gi madongo, nikech ng'ato ka ng'ato nigi pokne obedni otin kata oduong'.

02-28-2000

Nyithindi minyuolo ema chieng' moro nikonyi ka koro iseti to anyuolo dwaro yako gigeni, kendo gin ema gibiro miyo kari dhi nyime nikech nyikwayi pod biro mana loso nyingi endalo mabiro. Ne joma ok onyuol to kargi lal nono mana kaka omboga dine we golo kodhi to dine wuon puodho ojwero ite nyaka odong' chogo nono.

149. Nungo piny kirom
Ong'e ng'ama nyalo bedo gi gik moko duto, loch osiko mana kaka piny bende gikone ong'e ng'ama ong'eyo.

150. Ng'at man'go ja oyiem
Pile jomwandu ok odewo jowetegi. Chandruok mak owadu ok moni nindo. Makata ineno ka owadu ok nyal chulo ne nyithinde sikul fis ( pesa mar somo ) to ok idew, iwacho mana ni to ng'ane gini to wigi nindo, dak oti matek kaka jowetene mamoko? Kare ok ing'eyoni hawi kirom. Sunga ema ihindo kar ratil, mag pinyni to rumo...!

03-04-2000

152. Osuri oumo mang'eny
Mier ma wadakie nitie timbe mopogore opogore, to welo ok ong'eyo adiera mantie, mak mana jodala wegi. Mani nyisowani, juok ma iiro kang'ato ok inyal ng'eyo. Osuri en kede moro mane iketo e wi ot mondo obed kaka ranyisi e chik luo kendo ne ok nyal um tado mi tur osuri ka wuon dala onge. Kaka osuri en e wi ot tir dine obedo gi wang'e to en ema onyalo nyiso adiera matimore e odno.

153. Ondeyo ng'ang' to Onyango budho
E piny ma wadakieni nitiere oganda moko ma ohero chamo luch jowetegi to budho abudha, kata kamano nitie joma bende tiyo matek to ok ne ber tichgi nikech jochiemo ng'eny to jotich tin.

Onyango gin oganda ma tich teknegi, gin e oyundi maka inyisoni odhi kulo to oyudi ni tienda lit, oyudi ni bichiem oyundi ni sese se...  Ondeyo gin oganda ma tiyo matek. Koro penjri nito in kanye!

Ngeroni parona mana gimane otimore Asumbi Katholik Misen higni apar gi wiye moko mokalo, kuom pate moko ariyo; achiel ne en jasungu to machielo ne en jaluo, gimane otimore ema: Jaluo ne ok ohero tedo to jasungu to ne osiko mana ka loso gago pile ka pile. Chieng moro achiel ne jasungu onyiso jaluo ni mondo olos gago to osiko mana ni ool to ndawa ema ofuong'o ok odwar tich, ne ochopo kama koro nyawadgi ochako tedo to kobukore ni Ondeyo ng'ang' to Onyango budho, bang'e chiemo ochiek kendo osudo e dho mesa kendo obeto kuon molung'o kado pep.

Kuom ndalo mogwaro ne osebedo ka otimore mana kamano, to jasungu ne pod kia tiend ngeroni, mit ne openjo jago moro mi olerone tiende, mit wuod luo chieng machiel obukore mana ni Ondeyo ng'ang'..... to ka dhoge pok olwar to apat mane oyudo e lembe mi wang'e omil simonde simonde mi wach orwenye, aaye kanyono ne ok ochako orumo wach kod jasungu kendo. Mani puonjowa ni kik icham luch joweteni kuom ndalo mang'eny to dhogi ema ipako kar wembe, mit ki chieng moro irom gi mak olwer; par gimane otimore Asumbi....!

03-14-2000

155. Osiepni en jasiki (jawasiki)
Mana kaka osiep wuodwa ma rahuma chande ne ondhoge, kar kelone nyamburko kaka ne gi winjore to okete mana e lwet jo miganga, mi ne gikawo chuny wuodwano mana ka tugo. Ngeroni puonjowa ni mondo watang' kod osiepe nimar ginyalo ndhogi apoya nono.

156. Osieko ni ngeny nyar kawuono
Oganda moko nitie ma kata kama ne ok ogwele to osieke asieka kendo ka oyudo ka ji kawo gago to en ok openji, odonjo adonja mana ka "ja kanyono guo Ang'ang'o" ma en ong'iyo gi nga'to ang'ata moromo godo. Mano bende doko tim kama ok oluongie to ithurori athura kendo ionge kata gi wich kuot! Odiechieng ka odiechieng bende ru mana gi mare...!

157. Odidi (odit) ilunyo kar tinne
Odidi en winyo ma tin ahinya, kendo ka jokwath ne omake to kata otin kamano to nyaka lunye alunya kata obedo ni ok oromo kata lemo achiel mar gweno. Kata gima dhano ok ne berne kik icha, chieng moro berne nonen; koda otin koda oduong! Tiend ngeroni chal kod "tin tin ok en midekre" kik icha gimoro nikech otin nitie kama onyalo konyo bende. Moloyo jo mwandu ja chayo gige jo chan nito ng'ane gini gi bende nigi gik ma inyalo pim gi ma moko? Nikech en kod gik ma oparo ni dongo moloyo. Ngwenyo kuon pogore jomoko waro war tado to jomoko waro war gama.... Ngeroni puonjowa bedo mamor kod matin ma wan godo.

158. Osiep ma ngita gi del
Ngita en kit rudh del omiyo ok inyal pogori kode ka idhi luokori. Nitie osiepe moko ma ok nyal pogi, mana kaka nyako ma oketho wuoyini to in bende iketho nyakone ok inyal pogori godo ma kata obedo ni ose dhi ka tedo to kadipo ni uromo to iwinjo mana ni to bende iparo ma nene? Miyo pogruok bedo matek ahinya nikech uchalo joma opon kanyakla.

159. Oyieyo mathoth ok kuny bur
Jopuonj ma ng'eny ne oketho Kabete, kane ochopo ni koro odwaro ger kar tiegruok moro ei Nyakach machiegni gi Nyabondo to puonj mang'eny ne odonjoe mi paro okethore, kuom mano ne ochak oger kar tiegruokni e boma ma Nairobi. Kadi ne jo ng'ad rieko gi tang' chon to dine gi loyo wachno, mi gi kwedo pach jopuonj go.

Kata tedo bende ka ji adek kata ang'wen omako dho kendo achiel to nyaka inge ni mit ka tedo nokethre nimar ng'ato ka ng'ato nigi pache. Omiyo direp nyamburko bedo mana ng'ato achiel to otingo dhano ma galamoro.

160. Ondiek ok nyier nono
Gimoro ok timre nono nyaka bed gi gima omiyo. Mana kaka otoyo bende ka iwinjo ka wuoyo lak to ing'eyo ni yilo nege.

161. Ogwang' iwito gi lawe
Nyambura ka otho to kata piene ok gur, iwite awita kod piene. Onge kata ng'ato achiel manyalo wacho ni nitiere nyambura ma piene ber kata punda ma inyalo gur piene. Gima rach ijwango ajwanga nikech onge berne kata matin.

162. Ong'er ne odwaro ip mabor
Timbewa ema biro luwo bang'wa, gima ilamo emano miyi; ka timbeni beyo to mago emano luwi, kain ja mibadhi to mano emano luwi. Omiyo gimoro amora ma itimo e wang' pinyni to bed ka ing'eyo ni chieng giko to ibiro yudo pokni; kata ber kata rach.

163. Obudha ne ogalo Kanyikwaya
Kanyikwaya en gweng moro ei Gem, Siaya. Kane ochopo ni onego ji oikre mar dhi wuoth to kuom hawi marach ne pod giparo ni onego gitiek maling' ling' korka gi wuogi. Nobudhore ma wich owil gi chenro mar wuoth.

Mani chal kod pakruok mar wuodwa moro ma jo thum ma migosi ahinya miluongo ni Opiyo Jakabudho; opakore ni en Jakabudho mane obudho wuon miaha ma wuon miaha oduogo ochich ni to obudhore ma nade...Kaka ung'eyo ni miaha chon kane okel to kayuoche ne yuoro budho, kendo gi yudo thuolo mar loso kod yuorgi. To kata kamano ber budho mabedo gi gikone mondo wuon miaha bende oyudie thuolo mar bedo kode.

04-05-200

165. Oher oher nyar Mitambaa kidhi kucha ka nong'eyi
Jogo ma omako kombe madongo e migepni, kod kidienje mopogore opogore nyaka bedgi ng'eyo matut ni luor ema nyalo miyo tichgi odhi nyime, jatelo nyaka luor joma otelo nigi kor ka jogo bende nyalo luore.

Kata Amolo Tinga ma joluo puoyo mokalo kadiponi ok oluoro oganda to berne nyalo lal nono mi nyiero wuogie. Omiyo luorri iwuon mondo oganda oluori. En puonj ma ing'eng'o godo wang joma paroni gin ema nyaka lamgi korka dhano nyalo yudo konyruok.

166. Ondieg thuru chami weyi
Wat opogore gi osiep nikech chopo sama osiep orumo, wat to ok rum ma kata ike gi owadu maok umodhru pi to ka tho ochopo to inyalo dok chien mi iwachni ma en rembwa ok anyal wite oko, to osiep to ka orumo to oke chuth ka dher ariemba, ma wuon akawo.

04-21-2000

168. Otonglo nonego Otondi nyar Seme
Gombo mwandu mar pinyni nyalo miyo ibed kod ndalo ma chwok e pinyka, mana kaka otonglo nonego Otondi. Bed mamor gi matin ma Obong'o nyakalaga opogoni. Pinyni ok sikie kata omiyi mana mwandu ma opong'o dero to chieng ma itho to duto ibiro weyo, koro ere dwaro gima ok inyal neno berne?

169.Oyieyo mothitho ema igonyo
Kaka ung'eyo e pinywa mar Kenya ji osebedo gi lweny kod sirikal nyakane wakaw loch e lwet wasungu nyaka sani pod wan mana gi lweny mar yudo adiera kod yangruok, moloyo wan joluo pok waneno ber mar yudo ohuru. Omiyo seche duto iwinjo ni jaluo ema omaki kadiponi weche mag loko sirikal owuok. E higa mar 1982 nene omak yawa madong'o kaka Ochuka kod lange mi olal miru.

Ngeroni puonjowa ni ka omaki mi orwaki e od ang'ech to ichal mana gi oyueyo ma otegu omako omiyo ywakni kod mar ogandani ema nyalo miyo iyud resruok mi gonyi. Kata ka jo maundu ominji to nduru ma igoyo ema nyalo miyo ji yuor mapiyo piyo, mi iyud konyruok.

05-02-2000

170. Ogwang' chamo to tho rome
Hawi biro bang' tich matek, mana kaka ogwang' bende ka dwaro mako gweno to nyaka oyor mana tho. Ng'ich mar tho wapimo mana gi chandruok ma iyudo ka imanyo gimoro; nyaka ibed gi kinda kod sinani, onge gima biro mayot.

172. Oroma ka puoth rangach
Puoth rangach ka oduma ochiekie to ok inyal tamo jo kwecho nikech inene gi wang duto kata jamni kowuok e dipo (kul) to ochomo mana puoth rangach, omiyo obedo matek rito.
Ngeroni igoyone ng'at ma timbene ojogo ji, ma kata itimri nade to ok onyal konyo.

173. Osiep tho to wat to osiko
Owadu kata nyameru ok nyal witi ma kata obedoni ok umodhru pi, to chieng moro biro chopo okang' ma nyameru kata owadu emano konyi ka wasigu odinoni. Mana kaka ne asewacho e ngero moro ni  "ondieg thuru chami to weyi".

Osiep mewo mana kaka chieng bende chako mos mos gokinyi to bedo ma mor mor kar sa onyango to ka piny chopo odhiambo to obedo mang'ich. Gimoro matin nyalo miyo osiep rum kata negruok nyalo wuokie. Mano ok onyiso ni wede to ok negre; ooyo, ngeroni nyiso wa ni yot mondo osiep orum to wat to osiko nikech ok nyal nyuoli diriyo ngang', osiep to inyalo loko miyud machielo.

174. Oigla geto kabange
Ng'ato ka ng'ato temo mondo obedi e rang'iny mamalo obed eyor tich kata telo mar piny, ruodhi temo dwaro loch nikech gombo mar pinyni. Kata e sikul kuonde ma nyithindwa some gi temo somo matek mondo gi yud namba achiel. Oigla en agulu moro matin ma itedogo rech kata alode mopogore opogore, to kabange to en thuon dak maduong; koro tin mar ohigla miyo ogombo bedo maduong. Ngeroni puonjowa ni dwaro mar chuny dhano en ni mondo obed e rang'iny ma malo kaka nyalore.

05-10-2000

176. Rieko chando jomariek
Jogo maparo ni riek ema rieko chando, kaka oganda moko dwaro ni mondo opiem gi chwech Nyasaye, kendo gitemo kaka ginyalo. Gima ikia ok chand pachi (chunyi). Omiyo jogo maparoni ong'eyo ema rieko chando wigi.

177. Rasundu thone tek
Ng'ato nyalo bedo matuo ma chunye ema gudo to mano ok onyisoni obiro tho, jogo ma ji gombo ne gi tho ok tho piyo.

178. Ring'o olokore ler
Gino miparo ni yot nyalo lokore wach ma ratipo (maduong).

179. Rapemo (Ruoth) nokecho ombwanda Wamlare
Gima ineno pile ok inyal ng'eyo berne, to ne ng'ato nono onyalo bedone manyasi. Chogo migweno iwito nyalo yieng'o guok, kik icha gimoro kata obedo ni ok ine berne kamano. Samoro gino migeno to nyalo bedo marach ne ng'ato. Ngeroni puonjowa ni ber gimoro opogore kuom ng'ato ka ng'ato.

180. Ratego omako dhiang' rachiero logo komiyo wang'e
Puothi ma ipuro ok inyam chamo chambe, nimar jotich tin to jochiemo ng'eny. Jo nyawo pile chamo luch jowetegi, mana kaka rachiero logo remo to ok one kaka nyawadgi luya chotne, kadiponi oweye godo to bende ok onyal kata mana duodo dheno.

Ka wang'iyo pinywa mar Kenya onge jogo mose chandore maloyo joluo e loch mar Kenyatta kod Moi makoro otamore weyo loch sani. Kata obedo ni yawuot Luo moko oriwore kode to nyaka watang'uru, kik waduod dhiang' to rachiero logo remo komiyo wang'e.

181. Ru ruath e mewone
Jodong'o pile nyaka waluor nikech giseneno mang'eny kuom mano paro ma gin godo nyalo konyowa kuom ndalo mabiro. Ruath kaka medo dongo ekaka obedo machwe; pong' ruath e tekone. Pile ka iyiero ruoth to nyaka iwinj ka ji penjore nito jagono hike adi, ka otin to iwinjo mana ka oganda ng'ur kode ni dipo ka loch otame.

05-31-2000

183. Sinani e lweny
Kinda e ngwech, onge gima biro mayot, nyaka iket chunyi kuom gima itimo.

184. Sunduswaye
En ayany ma iyanyo godo jogo mohero timo timbe maok ochopo kare.

185. Thuol odonjo e koo
Ka thuol odonjo e koo to nyaka par mana paro maber ma inyalo gole godo maok koo otore kendo thuol bende ok okayo yagolne. Paroni itiyo godo ka ng'ato ong'adne bura to burano nyalo hinya achiel kuomgi kata gin giduto. omiyo imanyo paro ma nyalo konyo loyo wachno maok okelo pek moro amora.

186. Thuond gwen ariyo ok ted e agulu achiel
Ji ariyo man kod rieko maromre ok nyal ket e tich achiel. Mana kaka Ker Moi wiye nowil ni epiny mangima Kenya kende e piny man kod ministers ariyo e kom achiel, mano en mana kaka itedo thuond gwen ariyo e agulu achiel, onge paro moro maber ma ginyalo golo to nikech ng'ato ka ng'ato paro mana ni en ema ong'eyo moloyo nyawadgi.

187. Tiriri ywak nyatawo
Nyatawo en winyo ma gotieno eka oneno to ywakne pile oyware, ma ok rum piyo. Itiyo kod ngeroni ka gimoro timore ma onge gikone, kaka loch ang'enge mosiko mane jo-kaburu otiyo godo jo Afrika ma milambo.

188. Thin thin ok midekre
Kik icha ng'ato/gimoro ni ineno ni otin kata ni onyap dipo ka berne kata tekone obuogi ma iyud wich kuot mang'ongo kayiem. Apuoyo tin to goyo rude...!

189. Timni e nyingi
Gima itimo ema biro loso nyingi ka timni rach to nyingi ema kethore. Tim ema miyo ng'ato nying'.